Duchy dinozaurów, czyli co odkryto w Krasiejowe

Przez cały sezon letni na terenie JuraParku w Krasiejowie trwają wykopaliska, które prowadzą młodzi paleontolodzy i badacze przeszłości. Na dwutygodniowe turnusy badawcze przyjeżdżają do Krasiejowa studenci z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Uniwersytetu Opolskiego.

Nie brakuje także badaczy zagranicznych. - Najstarsze informacje dotyczące iłów krasiejowskich pochodzą z 1860 roku - mówi dr Andrzej Boczarowski. - Zostały opisane w pracy niemieckiego paleontologa K.F. Romera, który wspomina o ich występowaniu w korycie rzeki Mała Panew, niedaleko huty w Ozimku.

Dla odkrywców przeszłości niezwykłym miejscem jest Pawilon Paleontologiczny. Odsłaniamy w nim wydzieloną warstwę kościonośną na dużej przestrzeni. Szkielety są tam pozostawione tak, jak złożyła je natura do wspólnego grobu miliony lat temu. Wszędzie widać tysiące kości: czaszki, żuchwy, kręgi, obojczyki i żebra należące do sporych rozmiarów dawno wymarłych płazów i gadów. Atrakcyjność tego miejsca podnosi szklana podłoga, po której można stąpać i obserwować wszystko pod stopami - dodaje.

Taką nazwę otrzymał dinozaur, będący największym odkryciem w Krasiejowie. To najstarszy dinozaur odkryty na świecie. W 2002 roku w Krasiejowie, jeszcze na terenie wyrobiska należącego do cementowni Górażdże, odnaleziono zwierzęta żyjące ponad 225 milionów lat temu.

W 1999 r., jeszcze przed rozpoczęciem regularnych prac sponsorowanych przez Górażdże, prof. Jerzy Dzik z Instytutu Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk odnalazł tam pierwsze drobne kości, w tym tylny kręg krzyżowy o budowie specyficznej dla wczesnych dinozaurów.

Pozwoliły one na snucie przypuszczeń, że waga i znaczenie tego znaleziska może okazać się ogromna, a odnalezione tam szczątki zwierząt mogą być najstarszym dinozaurem. Potwierdzenie tej hipotezy udało się jednak uzyskać dopiero po badaniach przeprowadzonych w laboratoriach. - To znalezisko jest najstarsze na świecie. Warstwy z tego okresu odnaleziono także w Argentynie i na Madagaskarze, jednak tam udało się odkryć tylko pojedyncze kości - mówił wówczas ?Wyborczej? prof. Jerzy Dzik, kierujący krasiejowskimi wykopaliskami.

Dinozaurowi spod Krasiejowa nadano nazwę "Silesaurus opolensis", co można przetłumaczyć jako śląski jaszczur z Opola. Silesaurus opolensis był roślinożerny. Miał ok. 1,4 m długości, długą szyję, mocno zbudowane tylne łapy i słabe przednie. Biegał na dwóch tylnych nogach, a przednie służyły mu do podpierania się w trakcie wolnego chodzenia i jedzenia.

Metopozaur to jedno ze zwierząt wodnych najliczniej żyjących na późno-triasowych mokradłach. Bliscy kuzyni krasiejowskiego gatunku zamieszkiwali obecne Maroko, Amerykę Północną, Indie a również całkiem bliskie Niemcy. Właśnie gatunek z Niemiec, opisany przez von Mayera w 1842, jest najbardziej podobny do taksonu z Krasiejowa.

Oba należą do gatunku Metposaurus diagnosticus, jednak drobne różnice w budowie czaszki spowodowały, że Sulej w 2002 roku wyróżnił dwa podgatunki: nieco starszy podgatunek niemiecki Metoposaurus diagnosticus diagnosticus i młodszy Metoposaurus diagnosticus krasiejowensis, nazwany tak na cześć Krasiejowa.

Metopozaury były dużymi płazami wodnymi, dorastającymi do 2 metrów długości. Prawdopodobnie żyły przy dnie płytkich zbiorników wodnych, gdzie czatowały na przepływające ryby. Będąc płazami oddychały jednak powietrzem atmosferycznym, więc musiały się regularnie wynurzać aby zaczerpnąć powietrza. Jako siłę napędową podczas pływania używały długiego, spłaszczonego bocznie ogona.

Najbardziej charakterystyczną cechą czaszek tych płazów jest położenie oczu. Były one zlokalizowane nie na szczycie czaszki, w tylnej jej części jak np. u krokodyla, ale na przodzie głowy, blisko nozdrzy. Tłumaczy się, że takie położenie oczu ułatwiało dostrzeżenie ofiary podczas polowania w mętnej, przydennej wodzie.

Drugie miejsce pod względem liczby odnajdywanych w Krasiejowie kości zwierząt wodnych stanowią fitozaury, czyli prymitywne gady naczelne. Były to ziemno-wodne drapieżniki, dorastające do 3,5 m długości, przypominające anatomią ciała współcześnie żyjące gawiale. Ich czaszka była wąska i silnie wydłużona, uzbrojona w liczne, ostre zęby przystosowane do łapania ryb. Cechami odróżniającymi krasiejowskie fitozaury od współczesnych krokodylowatych są między innymi: delikatna budowa kości miednicy, rozwój wtórnego podniebienia oraz przesunięcie nozdrzy na czoło, jak u dzisiejszych waleni. Podłużna paszcza, wrzecionowata budowa ciała oraz rozszerzenie nasad kręgów ogonowych świadczą o tym, że fitozaury były szybkimi i aktywnymi drapieżnikami w krasiejowskich wodach.

Kapitozaury, do których należy opisany z Krasiejowa gatunek Cyclotosaurus intermedius, to spokrewnione z metopozaurami, lecz większe od nich płazy ?tarczogłowe?. Były to ziemno-wodne drapieżniki dorastające do 3,5 m długości. Cyklotozaury były głównymi drapieżnikami przybrzeżnych stref zbiorników wodnych. Sposobem życia łudząco przypominały współczesne krokodyle i aligatory. Zanik kanałów linii bocznej na powierzchni czaszki (organu przydatnego drapieżnikom w namierzaniu pod wodą potencjalnej zdobyczy, który był dobrze rozwinięty u całkowicie wodnych metopozaurów) wskazuje na to, że cyklotozaury były aktywnymi łowcami, specjalizującymi się w żerowaniu takim samym jak dzisiejsze krokodylowate, zarówno spod powierzchni wody, jak i na ziemi. Umiejscowienie oczodołów z tyłu czaszki oraz wytworzenie w toku ewolucji tzw. otworów usznych, które spowodowało wzrost wytrzymałości konstrukcyjnej czaszki świadczy o tym, że cyklotozaury były doskonale przystosowane do polowania z zasadzki i silnego zaciskania szczęk.

Aetozaury, reprezentowane w Krasiejowie przez gatunek Stagonolepis olenkae, to roślinożerne gady naczelne dorastające do 3 m długości, których szczątki odnajdywane są zarówno w dolnej, jak i w górnej warstwie kościonośnej. Ciało tych czworonożnych zwierząt było niemalże całkowicie pokryte twardym pancerzem zbudowanym ze ściśle na siebie zachodzących, prostokątnych tarczek kostnych. Ta naturalna zbroja pełniła funkcję ochronną przed atakiem dużych drapieżników, takich jak polonozuchy czy cyklotozaury. Tarczki kostne aetozaurów (osteodermy) posiadają cechy diagnostyczne, dzięki którym możliwe jest przypisanie ich do konkretnego gatunku. Morfologia odnajdywanych w Krasiejowie osteoderm posłużyła do zaklasyfikowania polskiego stagonolepisa do opisanego ze Szkocji gatunku Stagonolepis robertsoni. Dopiero późniejsze badania budowy czaszki doprowadziły do wydzielenia nowego gatunku ? Stagonolepis olenkae. Sama czaszka była niewielka, zaopatrzona w stożkowate, tępe zęby oraz wyposażona w rogowy dziób i mięsisty ryjek na górnej szczęce. Taka budowa pyska i kształt zębów wskazuje na to, że stagonolepisy odżywiały się ryjąc w glebie w poszukiwaniu kłączy i bulw, czy drobnych bezkręgowców.

Największym naziemnym drapieżnikiem odnalezionym w Krasiejowie był dorastający do 4 m długości gad naczelny z rzędu rauizuchów, Polonosuchus silesiacus. Ten mniejszy krewniak niemieckiego teratozaura (za którego do niedawna był uważany) i północno-amerykańskiego postozucha, był wytrawnym łowcą, specjalizującym się głównie w polowaniu na opancerzone aetozaury. Jego szczątki pochodzą z warstwy osadów rozdzielającej górny poziom kościonośny od dolnego. Dotychczas gatunek krasiejowskiego rauizucha opisany został na podstawie jednej, niekompletnej czaszki, kilku kręgów oraz pojedynczych zębów. Cechą charakterystyczną w budowie czaszki polonozucha jest elastyczność i mobilne połączenie jej kości z przodu pyska. Ta specyficzna właściwość mechaniczna umożliwiała temu drapieżnikowi wgryzanie się w opancerzone ciała stagonolepisów. Elastyczność kości szczękowych sprawiała, że podczas gryzienia zęby ześlizgiwały się z powierzchni twardych, kostnych tarczek roślinożerców i wbijały w miękkie przestrzenie między nimi. Niewykluczone też, że polonozuch mógł atakować z zasadzki zwinniejsze zwierzęta, jak np. opisane poniżej silezaury.

źródło: krasiejow.pl