60 sekund wolności, czyli dlaczego ludzie wyskakują ze sprawnego samolotu

Jej imię i nazwisko mogą niewiele mówić, bo wszystkim jest znana jako "Zośka". - Tak wszyscy nazywali mnie podczas obozu spadochronowego w Polskiej Nowej Wsi. Nie wiem, skąd to się wzięło, ale przylgnęło do mnie do tego stopnia, że część koleżanek i kolegów nie wie nawet, jak się naprawdę nazywam - śmieje się "Zośka".

Skakać zaczęła jako 17-latka. Był 1991 rok, wakacje. Koledzy wybierali się na obóz spadochronowy skoszarowany na terenie aerodromu w Polskiej Nowej Wsi. Oni kursu nie ukończyli, ona tak.

- Byłam jedyną dziewczyną w blisko dwudziestoosobowej grupie młodych chłopaków. Ale nie byłam z tego powodu traktowana ulgowo - wspomina.

Wtedy każdy skakał indywidualnie z niewielkiego samolotu Gawron. Wyglądało to tak, że będąc w powietrzu, otwierało się drzwiczki wejściowe do maszyny, wychodziło na zewnątrz, stawało na stopniu poza samolotem, po czym rzucało się w dół. Samemu, bez niczyjej asysty, mając w pamięci wyuczone na ziemi procedury.

- Nie wahałam się długo. Przynajmniej za pierwszym skokiem. Bo wtedy człowiek ma zwykle blade pojęcie o tym, jak wygląda lot. Prawdziwy strach przychodzi dopiero przy drugim skoku. Wtedy człowiek zdaje sobie sprawę z tego, co może pójść nie tak - mówi "Zośka".

Mimo to po drugim skoku przyszedł trzeci, potem czwarty. A potem pięćdziesiąty, setny. Licznik "Zośki" zatrzymał się jak na razie na 720 skokach. - Mogłoby być ich więcej, ale dla mnie skoki to hobby, któremu oddaję się w wolnym czasie - przyznaje.

Mimo iż ponad 700 skoków nie jest w środowisku sumą imponującą, to "Zośka" ma na koncie kilka wyczynów. W 2012 roku była jedną z 26 kobiet, które pod Włocławkiem ustanowiły damski rekord Polski w locie we wspólnej formacji. Przygotowania trwały od roku, a prowadził je opolanin Dariusz Filipowski.

- Kiedyś popularne były skoki do wody. Robiliśmy je na Jeziorach Dużym i Średnim w Turawie. W przypadku tego pierwszego trudno było nie trafić do wody. Przy drugim nie było to już takie proste, ponieważ wtedy skakało się na spadochronach o okrągłych czaszach. Te były znacznie mniej sterowne od powszechnych obecnie spadochronów w kształcie skrzydła - opowiada.

- Najbardziej niezwykłe były jednak skoki z balonu i z szybowca. W tym pierwszym przypadku skaczemy do powietrznej studni, musimy nabrać prędkości w locie, bo balon praktycznie nie ma żadnego pędu. Zaś w przypadku szybowca doznanie było niezwykłe o tyle, że po wyjściu z kabiny na skrzydło znalazłam się w ciszy. Wszystko przez nieobecność ryku silnika - wspomina "Zośka".

Przy okazji skoku z balonu zdarzyło jej się też, że koledzy, którzy obserwowali jego lot z ziemi po to, by potem wiedzieć, skąd ją zabrać, nie zauważyli, że wyskoczyła. - Skończyło się tym, że potem przez trzy godziny lazłam na umówione miejsce spotkania - opowiada.

Największy lęk u początkujących skoczków budzi to, że nie otworzy się czasza głównego spadochronu i konieczne będzie skorzystanie z awaryjnego. - Każdemu może się to zdarzyć. Wtedy najważniejsze jest zachowanie zimnej krwi i postępowanie według procedur. Trzeba szybko ocenić, czy jesteśmy w stanie pomóc, by spadochron poprawnie się otworzył, czy też trzeba go wypiąć i próbować z drugim - mówi Łukasz Geilke, instruktor spadochronowy z Aeroklubu Opolskiego, mający 1700 skoków na koncie.

A co, jeśli i z drugim będą problemy? - Bardziej prawdopodobne jest to, że trafimy szóstkę w totka, niż że zawiedzie spadochron zapasowy. Szczególnie że w obecnych spadochronach montowane są specjalne automaty od otwierania spadochronów zapasowych. Korzystają z nich wszyscy uczący się skoków, a i zdecydowana większość doświadczonych skoczków się do nich przekonała - ocenia.

Podstawowym gwarantem bezpieczeństwa jest odpowiednie złożenie spadochronu. W zależności od stopnia skomplikowania i doświadczenia skoczka spadochronowego może to zająć od kilkunastu do kilkudziesięciu minut. - Plusem starych spadochronów o okrągłych czaszach było to, że prosto się je składało. Te w kształcie skrzydła składa się trudniej, łatwiej o pomyłkę. Dlatego trzeba to robić niezwykle uważnie. W pewnym sensie ma to w sobie coś z rytuału, który za każdym razem trzeba wykonywać w identyczny sposób - zauważa.

Łukasz, podobnie jak "Zośka", skoczkiem spadochronowym został przypadkiem. - Zaczęło się od sklejania samolotów. Potem, gdy mieszkałem z rodziną pod Lublińcem, obserwowałem opryski pól z samolotu An-2. Zachciałem latać. W 1996 roku postanowiłem zapisać się na szkolenie szybowcowe. Ale okazało się, że jest za drogie na moją kieszeń. Tańsze było szkolenie spadochronowe, więc ostatecznie to na nie się zapisałem - opowiada.

4000 metrów - to pułap, z którego się skacze. Raczej nie wyżej, bo tam powietrze jest już rozrzedzone na tyle, że może to być szkodliwe dla zdrowia, a i temperatura niezbyt przyjemna (spadek następuje o około 0,6 stopnia Celsjusza co sto metrów, więc gdy na ziemi mamy 25 st. C, to na wysokości czterech kilometrów termometr pokazuje raptem stopień powyżej zera).

Ale też nie niżej, bo wtedy lot do momentu konieczności otwarcia spadochronu na pułapie tysiąca metrów będzie trwał krócej. A przecież o uczucie swobodnego spadania tutaj przede wszystkim chodzi.

Skoczek spada z prędkością około 200 km/godz., co znaczy, że pokonuje 50 metrów na sekundę. To oznacza, że ma się 60 sekund od momentu wyskoku z pokładu samolotu do chwili, gdy należy otworzyć spadochron.

- W powietrzu czas płynie inaczej. Sekundy stają się elastyczne, rozciągają się. Dlatego ma się wrażenie, że lot trwa dłużej niż w rzeczywistości - mówi "Zośka".

Z większych wysokości, zwykle z pułapu przekraczającego 5000 metrów, skacze się na okazję bicia rekordów. Tak było w przypadku ustanowienia rekordu Polski kobiet z udziałem "Zośki", tak będzie w sierpniu tego roku, kiedy setka doświadczonych polskich spadochroniarzy pojedzie do czeskiej miejscowości Klatovy, by przez cztery dni próbować tam ustanowić nowy rekord Polski w utworzeniu wspólnej formacji. Do tej pory sztuka ta udała się reprezentacjom siedmiu krajów świata: Australii, Brazylii, Francji, Kanady, Niemiec, Rosji i Wielkiej Brytanii. Skoczkowie będą ubrani w białe i czerwone stroje, by w powietrzu uformować wielką polską flagę.

Wśród uczestników tego wydarzenia - odzianych w czerwień - będzie Adam Dzwonkowski (na zdjęciu), instruktor skoków spadochronowych z Opola. - Ludzie często mówią mi, że trzeba mieć nie po kolei w głowie, by z własnej woli wyskakiwać ze sprawnego samolotu. Ale mówią to tylko ci, którzy sami nigdy nie skoczyli. Bo jak już ktoś raz tego spróbował, to zwykle wraca, by skoczyć jeszcze raz - zaznacza.

Spadochroniarzem jest od 2008 roku, na koncie ma już 1700 skoków. Decyzja o udaniu się na kurs spadochronowy kiełkowała w nim przez dwa lata, kiedy obejrzał film "Strefa zrzutu" z Wesleyem Snipesem w roli głównej. - Jak patrzę na to teraz, to jest to dosyć infantylny film. Ale ujęcia powietrzne były świetne i nadal robią wrażenie. To za ich sprawą zachciałem skakać - opowiada Adam.

Pasją do skoków Adam stara się zarazić swoją rodzinę. Zachęcił do tego swoją dziewczynę, siostrę i mamę. W tym roku skakać ma jego ojciec. W planach był też skok z udziałem 80-letniej babci, ale ostatecznie z tego pomysłu zrezygnowano ze względu na jej stan zdrowia.

- Co nie znaczy, że trzeba być młodym, by skakać. Oprócz bycia instruktorem filmuję też skoki tandemowe, podczas których osoby bez żadnego przeszkolenia skaczą w specjalnej uprzęży z doświadczonym instruktorem. To trochę jak lot samolotem. Osoba taka jest traktowana jako pasażer, którego instruktor ma bezpiecznie dostarczyć z wysokości czterech kilometrów na ziemię - mówi.

Najmłodszy uczestnik skoku tandemowego, którego filmował, miał 12 lat. Najstarszy 70. Ale i w gronie samodzielnych skoczków nie brak osób w zaawansowanym wieku. - W styczniu przygotowywaliśmy się do bicia rekordu Polski w Hiszpanii, która w Europie jest mekką spadochroniarstwa. Na miejscu był też ponad 70-letni Francuz. Ledwie dreptał do samolotu. Ale w powietrzu poruszał się tak swobodnie i z taką gracją, jakby ubyło mu pół wieku - wspomina Adam.

Bycie instruktorem nie jest dla niego ani dla Łukasza podstawowym źródłem dochodu. Bo w Polsce sezon na skoki jest krótki, trwa ledwie pół roku, od kwietnia do przełomu października i listopada. Z pogodą bywa różnie, a podczas deszczu czy silnego, porywistego wiatru się nie skacze, bo to zbyt niebezpieczne i zwyczajnie nieprzyjemne. Do tego dochodzi fakt, że ludzie mają czas na skoki w weekendy. Dlatego wyżyć się z tego nie da.

Oprócz tego nie jest to sport tani. Sam skok to wydatek 100-150 zł. Do tego dochodzi koszt wypożyczenia sprzętu. Jeśli chcemy mieć własny, to trzeba się przygotować na wydatek rzędu 20 tys. zł za nowy komplet spadochronowy (spadochron, kombinezon, kask i wysokościomierz). Ale da się tę kwotę ściąć o połowę, kupując używany sprzęt w sieci.

- Choć z tym jest trochę jak z zakupami używanych samochodów, nigdy nic nie wiadomo. Wtedy warto udać się do riggera, czyli mechanika spadochronowego, by ocenił stan techniczny kupowanego kompletu spadochronowego - mówi Łukasz.

Wokół skoków spadochronowych narosło też nieco mitów. O ile oczywiste wydaje się, że nie powinno się latać w pobliżu linii wysokiego napięcia, o tyle lądowanie na drzewach ? wbrew temu, co często pokazywane jest na filmach ? też nie jest najlepszym pomysłem. ? To trochę tak, jakby rozpędzonym samochodem uderzyć w ścianę. Można, ale raczej nie skończy się to najlepiej ? komentuje Adam.

Prawdą jest natomiast, że skoczkowie mają swoje rytuały, które mają zapewnić im szczęśliwe lądowanie. Zwykle jest to przeżegnanie się przed skokiem. Jest to również specyficzne wzajemne podawanie sobie rąk na pokładzie wznoszącego się samolotu.

? Ja mam jeszcze żelazną zasadę, że nie latam i nie skaczę w Boże Ciało. Wszystko dlatego, że wiele lat temu tego dnia doszło pod Opolem do wypadku spadochroniarza. Miałam kilka razy okazję, by skakać w Boże Ciało, ale zawsze odmawiałam ? przyznaje "Zośka".

I ona, i Adam przekonują natomiast, że nie jest możliwe wypalenie i rezygnacja ze spadochroniarstwa, bo się znudziły. ? Ludzie przestają skakać z różnych przyczyn, czy to przez rodzinę, czy brak czasu, pogarszające się zdrowie albo z powodu braku pieniędzy. Ale zrezygnować z tego samemu z siebie? Nie, to niemożliwe. Nic nie jest w stanie zastąpić doznania swobodnego lotu. Tylko podczas tych 60 sekund można poczuć się prawdziwie wolnym ? kwitują.