Nie sposób rządzić bez Mniejszości Niemieckiej? Wzloty i upadki w polityce

1998 r. to był rok wyjątkowy. Stoczono zwycięską batalię o obronę województwa, w której Mniejszość Niemiecka odegrała ważną rolę. I szykowano się do wyjątkowych wyborów, w których po raz pierwszy to Opolanie mieli wskazać partie rządzące województwem.

Mniejszość Niemiecka, a dokładnie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim, miała osiem lat. Oficjalnie towarzystwo zarejestrowane zostało przez opolski sąd 16 lutego 1990 r. Doprowadził do tego Johan Kroll, uznawany dziś za ojca TSKN. Już w 1988 r. zaczął organizować pierwsze zebrania Niemców zamieszkałych na Opolszczyźnie, zainicjował akcję zbierania podpisów ludzi przyznających się do narodowości niemieckiej. Na samym początku oficjalne struktury mniejszości działały w jednym niewielkim pomieszczeniu udostępnionym przez Urząd Gminy w Gogolinie.

W 1998 r. syn Johana, Henryk, jako lider TSKN szykował mniejszość do walki m.in. o opolski sejmik.

? Polityka nigdy nie będzie naszym celem, a tylko narzędziem do osiągnięcia naszych celów. Ale mamy świadomość, że życie poza polityką to całkowite uzależnienie się od środowisk, które w tym momencie decydują. Funkcjonowanie w polityce daje nam możliwość współdecydowania o sobie ? mówi dziś Rafał Bartek, szef TSKN. Trzeba przyznać, że niemal od chwili powstania towarzystwa nikomu nie udało się w regionie uprawiać polityki z pominięciem Mniejszości Niemieckiej.

Po wyborach w 1998 r. Mniejszość Niemiecka miała w 45-osobowym wówczas sejmiku 13 mandatów, AWS ? 11, UW ? trzy, SLD ? 14, a Przymierze Społeczne ? cztery. To MN rozdawała karty przy tworzeniu rządzącej województwem koalicji. Dość naturalnie jednak rozpoczęto rozmowy z AWS i UW, choć także z SLD mogła stworzyć większość w sejmiku.

Rozmowy łatwe nie były. Poszło o wybór pierwszego w historii marszałka. Mniejszość, która miała najwięcej mandatów, oczekiwała, że to jej kandydat obejmie stanowisko. Ale co ciekawe, więcej wyborców głosowało na AWS, więc to jej politycy zamierzali mianować marszałka. ? Poseł Kroll musi wziąć pod uwagę relacje ogólnopolskie, a nie tylko wojewódzkie. Nie da się bowiem prowadzić skutecznej polityki w regionie bez porozumienia z rządem, parlamentem. A przecież AWS ma ponad 200 posłów, UW ponad 60, a MN zaledwie dwóch ? komentował wówczas Kazimierz Szczygielski, szef opolskiej UW.

Ostatecznie MN zablokowała kandydaturę Ryszarda Zembaczyńskiego, który był wówczas wojewodą, a miał zostać marszałkiem. Wszystkie strony pogodził inny kandydat AWS, Stanisław Jałowiecki, który został pierwszym opolskim marszałkiem. Mniejszość miała wicemarszałków, ale poza mocną pozycją w zarządzie województwa także ponad 600 radnych na różnych szczeblach samorządu w regionie. Rządziła w ponad połowie powiatów.

Na kilka miesięcy przed kolejnymi wyborami doszło do trzęsienia ziemi w sejmiku. Koalicja się rozpadła, a większość MN zbudowała razem z SLD, który już wtedy rządził w kraju. Pierwszym marszałkiem MN został Ryszard Galla. ? To nie jest łatwa decyzja. Zdaję sobie jednak sprawę z wagi tego, że to ogromna okazja, by pierwszy raz Niemiec rządził Opolszczyzną ? mówił wówczas Wyborczej.

Po wyborach w 2002 r. MN miała siedem mandatów w sejmiku, a SLD-UP ? 11. Jasne się stało, że koalicja musi być kontynuowana. Ale doszło do zgrzytów i w efekcie Ryszard Galla stracił funkcję marszałka. Została nim kandydatka Sojuszu Ewa Olszewska. ? Dla dobra regionu nawet w takim układzie rola Mniejszości Niemieckiej jest bardzo ważna ? komentował Galla, wracając do funkcji wicemarszałka. Lewica straszyła, że jeżeli nie będzie w tej kwestii porozumienia, zacznie budować koalicję z Polskim Stronnictwem Ludowym i Samoobroną.

Kolejne wybory w 2006 r. znów diametralnie odmieniły sytuację polityczną w regionie, ale ponownie jednym z filarów koalicji była Mniejszość Niemiecka, która utrzymała siedmiu radnych w sejmiku. Platforma Obywatelska i Prawo i Sprawiedliwość miały po osiem mandatów, ale tu szansa na koalicję była zwyczajnie nieprawdopodobna. Mniejszość więc już trzecią kadencję z rzędu współrządziła województwem, tym razem z PO, otrzymując dwa miejsca w zarządzie.

Najtrudniejszy moment dla MN nadszedł w 2010 r. Jej liczba radnych w sejmiku zmniejszyła się do sześciu, ale nadal pozostawała drugą siłą. Zdecydowane zwycięstwo zaś odniosła PO, otrzymując 12 mandatów. W sejmiku znalazły się jeszcze: PiS i SLD ? po pięciu radnych i PSL z dwoma mandatami.

Platforma postanowiła zbudować koalicję bez MN, zapraszając do niej PSL i SLD. Wszystko wskazywało na to, że po raz pierwszy w historii Niemcy znajdą się w opozycji. Ale nie złożyli broni. Efekt ich zabiegów był taki, że na zjeździe szefów regionalnych PO lider partii Donald Tusk miał zganić Opolszczyznę za układanie się z SLD. Władze regionalne opolskiej PO zaprosiły więc MN z powrotem do koalicji, a po kilku tygodniach wyrzuciły z niej Sojusz.

Gdy w wyborach dwa lata temu PO otrzymała dziewięć mandatów, PSL osiem, a MN siedem, o kształcie koalicji rozmów już praktycznie nie było. Wprawdzie nawet szef MN Norbert Rasch przyznawał, że jest gotowy na rolę opozycjonisty, a PO i PSL w gruncie rzeczy mogą rządzić samodzielnie, to były to jednak tylko rozważania. W naturalny sposób przedłużona została współpraca z poprzedniej kadencji, a Mniejszość Niemiecka ma wicemarszałka województwa. ? Rządziliśmy wspólnie już dwie kadencje i myślę, że próba wyrugowania MN z koalicji pozostawiłaby tylko wrażenie, że jesteśmy bandą pazernych cwaniaków ? mówił wtedy Leszek Korzeniowski, ówczesny lider PO w regionie.

Epizod wspólnych rządów z SLD w województwie przyniósł Mniejszości Niemieckiej jeden historyczny moment. Po raz pierwszy i jedyny otrzymała ona stanowisko wicewojewody. Doszło do tego, gdy w 2003 r. z urzędu wojewody zrezygnował Leszek Pogan, nad którym wisiało widmo zarzutów o korupcję, i zastąpiła go Elżbieta Rutkowska. Zaproponowała więc Mniejszości Niemieckiej jako współrządzącej w regionie stanowisko zastępcy. ? To wielki przełom, bo pierwszy raz w historii ktoś z MN zostaje przedstawicielem administracji rządowej w regionie. Gest ten świadczy o polepszających się relacjach między mniejszością a większością oraz o tym, jak ważną rolę w regionie odgrywa Mniejszość Niemiecka ? komentował wtedy Ryszard Galla.

Mniejszość swojego wicewojewodę miała do grudnia 2005 r., gdy Franciszka Stankalę odwołał ze stanowiska Bogdan Tomaszek, nowy wojewoda rządu PiS

Po wyborach w 1991 r. do Sejmu dostało się siedmiu kandydatów Mniejszości Niemieckiej. Jeden mandat MN wywalczyła w Senacie. W kolejnych wyborach, dwa lata później, Mniejszość Niemiecka wprowadziła do parlamentu czterech posłów i jednego senatora.

Wybory w 1997 r. na dłuższy czas ustabilizowały parlamentarną sytuację MN, która od tego momentu miała dwóch posłów. Podobny wynik przyniosły wybory w 2001 i 2005 r.

Przełom nastąpił po przyspieszonych wyborach w 2007 r. Wówczas mandat stracił Henryk Kroll, wieloletni szef TSKN i poseł pięciu kadencji. Wówczas Kroll zapowiedział także rezygnację z przewodzenia Mniejszości, a we władzach towarzystwa nastąpiła zmiana pokoleniowa. Od 2007 r. aż do dzisiaj niezmiennie jedynym przedstawicielem Mniejszości Niemieckiej w Sejmie jest Ryszard Galla. ? Ale nawet ten jeden mandat jest niezwykle ważny. Naszych przedstawicieli nie brakuje w samorządach, mamy reprezentacje w zarządzie województwa i sejmiku. Wszyscy razem muszą pracować po to, by głos Mniejszości Niemieckiej był słyszany ? komentuje Marcin Gambiec, radny Opola, który jest pierwszym kandydatem w historii wybranym z listy Mniejszości Niemieckiej do rady miasta.

Najmniejsze polityczne zaangażowanie MN do tej pory wykazywała w wyborach do Parlamentu Europejskiego. W tych ostatnich z 2014 r. nie wystawiła swojego kandydata, żadnego innego oficjalnie nie poparła. ? Przy obecnej ordynacji nie ma szans, by kandydat MN zdobył mandat w wyborach do PE. W tych wyborach jest miejsce tylko dla bardzo dużych, a to nie my ? tłumaczył Norbert Rasch. W pierwszych polskich eurowyborach z 2004 r. Mniejszość zachowała się dokładnie tak samo.

Tylko raz, w 2009 r., o mandat europosła postanowił walczyć Henryk Kroll. Był kandydatem Mniejszości Niemieckiej, ale startującym z listy PSL. Otrzymał 8,8 tys. głosów, podczas gdy Danuta Jazłowiecka, kandydatka PO, która dostała się do Parlamentu Europejskiego jako jedyna z Opolszczyzny, otrzymała ponad 62 tys. głosów.