Według liturgii kościoła katolickiego jest to okres od Popielca do Wielkiej Nocy, trwający blisko 7 tygodni. Niegdyś mieszkańcy Śląska Opolskiego nadawali własne nazwy sześciu niedzielom poprzedzającym święta Wielkiej Nocy- i tak były niedziele: sucho (chudo), głucho (tłusto), czorno, bioło (środopostno), marzanno (marzanio) i palmiano (kwietno)
Umartwianie się przez cały okres Wielkiego Postu było niegdyś bardzo przestrzegane przez Ślązaków. Warto podkreślić, że w XIX i na początku XX w. potrawy wielkopostnie nie różniły się zdecydowanie od tych, które spożywano na co dzień. W środę popielcową i w Wielki Piątek jadano tylko raz dziennie, nie wolno było spożywać nawet mleka - wyjątek robiono tylko dla dzieci. W poście jadano na ogół: żur z knulami, pogańskie krupy- czyli kaszę gryczaną, jagły, gotowane karpiele (brukiew), jagły i kapustę, natomiast pito gorzką kawę zbożową, sok z kiszonej kapusty czy kompot z suszonych owoców. Powszechne było wyparzanie naczyń kuchennych lub szorowanie ich popiołem, aby do pokarmów nie dostała się ani odrobina tłuszczu, a niektóre gospodynie miały nawet osobny zestaw garnków tylko na postne potrawy. Już przed I Wojną Światową surowość postna złagodniała (dopuszczono nabiał i ryby), ale w dalszym ciągu zabronione było najadanie się do syta- powinno się stale odczuwać głód.
W przeszłości na wielu śląskich wioskach Popielec był dniem kobiet. Wtedy odbywał się babski comber- kończąca okres karnawału zabawa przeznaczona tylko dla Pań. Doświadczone mężatki przywoziły do karczmy na taczkach kobiety, które dopiero co wyszły za mąż. Ich małżonkowie proponowali starszym kobietom symboliczną "opłatę" za podzielenie się z ich żonami wiedzą i doświadczeniem. W związku z tym poddawane były różnym testom sprawdzającym czy są gotowe zawrzeć związek małżeński, ale dla łagodniejszego potraktowania mogły wykupić się wódką. Od początku XX w. w zabawie mogli uczestniczyć mężczyźni, po wcześniejszym wkupieniu się.
Bardzo popularnym na Opolszczyźnie zwyczajem był także pogrzeb (chowanie basa), który kończył wesoły okres karnawału i wprowadzał w czas zadumy, skupienia i ciszy. W ostatni wtorek przed wielkim postem o północy milka wszelka muzyka, a grajkowie kładli swoje instrumenty na podłodze i kropili je wódką. Następnie wybierano największy instrument, a następnie układano go na marach i urządzano uroczysty pogrzeb. Aż do Wielkiej Nocy panowała cisza.
Współcześnie topienie marzanny kojarzy się nam się celebrowaniem pierwszego dnia wiosny, jednak dawniej był to zwyczaj wielkopostny. W XVIII w. kukły nie ubierano w strój ludowy, a upodabniano ją do śmierci. Jeszcze w XVIII wieku w Głogówku niosąc ją śpiewano "śmierć się wije u płotu, szukający kłopotu". Później tradycja ta uległa zmianie i w czwartą niedzielę Wielkiego Postu (marzanią) słomianą kukłę ubraną w strój śląski zatykano na wysokiej żerdzi i ze śpiewem na ustach wynoszono poza granice wsi (aby wypędzić zło poza jej tereny), a potem wrzucano do wody topiąc w ten sposób śmierć, zimę, choroby i inne nieszczęścia.
Kobiety miały swój osobny zwyczaj. Topiły one tzw. marzanioka. Zamiast postaci kobiecej, ubierano w strój ludowy postać męską dając jej do ręki butelkę z wodą i wkładając do kieszeni szklankę. Utopienie tak odzianego marzanioka miało gwarantować wypędzenie alkoholizmu, ponieważ pijący mężowie byli utrapieniem wielu kobiet.
Podobnie jak topienie marzanny, również ten obrzęd miał na celu wypędzenie zła. Palenie żuru (zwane niekiedy również Paleniem Judasza) odbywało się w Wielką Środę. Wtedy zbierano i palono niepotrzebne rzeczy z roku poprzedniego, ponieważ z wiosną wkraczało się w nowy rok rolny i rodziło się nowe życie. Na Opolszczyźnie przedmioty te nabijano na namoczoną w nafcie lub żywicy miotłę i następnie ją podpalano. W jednym z XIX-wiecznych opisów czytamy: "najwięcej upowszechniony jest ten zwyczaj na Zaodrzu i w powiecie wielkostrzeleckim (Strzelce Opolskie- przyp. M.M) gdzie hasło do zapalania skrobaczek (mioteł) dają pasterze na wzgórzach św. Anny". W niektórych opolskich wioskach rozpalano wielkie ognisko, przez które przeskakiwali młodzi chłopcy, do ognia wrzucano także karteczki na których wypisane były grzechy, ponieważ wierzono, że zastąpi to spowiedź.
Wypędzanie zła było głównym celem wielu zwyczajów, służyło mu także bieganie z kołatkami. W ostatnim tygodniu Wielkiego Postu w kościołach milkły dzwony , a wiernych na mszę zwoływali "kołotkorze", czyli chłopcy (przeważnie ministranci) biegający z drewnianymi kołatkami. Spowodowany przez nie hałas miał sprawić, że zło musiało ustąpić.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze